NGHỆ THUẬT TẠO HÌNH BẰNG CÂY CẢNH TOPIARY.
NHÀ CỔ LẦU BẰNG CÂY DUỐI (RUỐI) TOPIARY HỘI AN.
CÔNG TRÌNH 10 NĂM THỰC HIỆN. NAY ĐANG PHỤC HỒI LẠI.
Khi vào trang tìm kiếm Google, gỏ từ Topiary về mục hình ảnh (images), một thế giới tuyệt diệu sẽ hiện ra trước mắt chúng ta. Sao người ta lại tài giỏi đến thế nhỉ? Vậy Topiary là gì?
Topiary là nghệ thuật tạo hình từ cây xanh lưu niên. Nghệ thuật nầy đã có từ thời Thượng cổ và được người Hy Lạp và Rôma yêu thích. Topos tiếng Hy Lạp có nghĩa hẹp là kiểu, đề tài, hình mẫu, rộng ra là một phong cảnh thu nhỏ. Topiarius là nghệ thuật tạo hình trang trí vườn tược, công viên bằng cây xanh cắt tỉa. Vào các thế kỷ 17 trở đi, nhiều lâu đài, dinh thự ở Anh và Pháp nâng cao nghệ thuật tạo dáng nầy. Họ tuyển chọn các giống cây, làm khung kim loại tạo thành một cái cốt dựa vào đó con người sáng tác ra những hình khối mang dáng dấp cầm thú, con người, hoặc các mô hình kiến trúc hoặc trang trí khác.
Tôi, linh mục Anton qua các trang báo Hương Sắc của Hội sinh vật cảnh Việt Nam bị mê hoặc bởi chiếc cổng cây duối (ruối) trang trí nhà của một vị nào ở miền Bắc hay quán cà phê ba tầng trên ngọn tre của một nghệ sĩ Pleiku.
Từ đó, tôi cố gắng tạo một vài “công trình” cá nhân tại Thanh Bình, Đà Nẵng một hàng hoa giấy đủ màu và một phong trúc am. Tôi rời nhiệm sở, vị kế thừa cho phá ngay. Buồn.
Về Hội An, được Nhà Nước xác nhận chủ quyền đất đai của Giáo xứ, một đám ruộng giữa rừng cây xanh, thật quí hiếm giữa lòng phố cổ. Thấy có một hàng cây duối mọc liền nhau, các công nhân định chặt bỏ. Tôi yêu cầu giữ lại làm nơi đụt nắng mưa.
Lá cành càng ngày càng xum xuê. Tại sao không bắt chước nghệ nhân miền Bắc nào đó hình thành một cái nhà nhỉ? Với các trụ cây và tre chống đỡ, một mái nhà cây xanh hình thành. Rất tiếc, chỉ vài trận bão đi qua Hội An là tan tành. Rút kinh nghiệm lần sau gia cố thêm sắt hàn, đúc trụ kiên cố và nâng cấp nhà lên “cổ lầu” mái hai tầng và mái uốn cong kiểu Khổng Miếu Hội An. Đanh (dalles) lót nhà là quà tặng của Hoà thượng Giác Tràng, tịnh xá Ngọc Cẩm (nay Ngài đã viên tịch). Qua năm năm cố gắng, ngôi nhà lý tưởng thành hình trong niềm vui của nhiều người, nơi chúng tôi tiếp khách trong nước và bạn bè, quốc tế cũng như họp bạn hội hè. Rất đơn giản và rất vui.
Thế rồi, mùa hè 2012, tôi buồn sầu rời Hội An.
Ngày 12/6/2017, có dịp về thăm chốn cũ, tôi bàng hoàng khi ngưới thuê vườn ngang nhiên chặt phá nhà, làm mái tôn…làm chuồng gà. Nhà duối Topiary biến dạng.
Xin thưa độc giả yêu quí, sau ngôi nhà này, theo truyền thuyết là đoạn cuối xe lửa Tourane – Faifoo ( Đà Nẵng – Hội An) đầu thế kỷ 20. Chính xác là năm 1904. Nếu các hạt duối mọc ven đường năm đó thì nay cũng trên một thế kỷ, tuổi không kém anh Cây Da Kèn. Cây trên thế kỷ phải được bảo vệ nhất là khi liên kết với một di tích lịch sử. Đến Hội An hôm nay, chẳng ai còn nhớ ga xe lửa nằm ở đâu? Hội An, thành phố di sản thế giới, nên xét lại việc này. Cây sanh hang đá Đức Mẹ Nhà thờ Hội An xem ra cổ thụ, thực ra mới trồng năm 1974.
Nhà cổ lầu Topiary Hội An cũng xứng đáng góp mặt với nghệ thuật Topiary thế giới nếu biết hoàn chỉnh. Theo tôi biết cho đến hôm nay chỉ có nhưng mô hình ki ốt trang trí nho nhỏ thôi. Cây duối mọc thật chậm và chịu hạn, chịu ngập nước, lá cây xanh tốt quanh năm, có trái ngon, nên chim chóc ưa làm tổ. Muốn di dời loại cây này…nhỏ thôi, theo báo Hương Sắc, phải mất 3 năm mà chưa chắc sống.
Tai Hội An cây duối mọc rất nhiều và có tuổi, đến các chùa Chúc Thánh, Phước Lâm thấy các sư thầy bảo vệ, đáng mừng. trong khi đó tại Cửa Đại, vì nhà hàng, ri zót…họ đã san ủi hàng trăm cây duối cổ thụ không thương tiếc, thật đau xót mà đành bất lực.
( Theo Wikipedia: Duối hay duối nhám, duối dai, danh pháp hai phần: Streblus asper, hay danh pháp đồng nghĩa Trophis cochinchinensis, Trophis aspera, Diplothorax tonkinensis, là một loại cây mộc, cỡ trung bình với bản địa ở vùng đất khô miền Đông Nam Á, Philippin, Hoa Nam và Ấn Độ.)
Tiếng nói tôi nhỏ bé, nhưng trong một thế giới mà phương tiện truyền thông đại chúng phát triển như facebook, chuyện tốt, chuyện đúng, phải được lắng nghe, nên qua bài viết này, tôi tha thiết yêu cầu các bạn yêu Sinh vât cảnh Việt Nam hãy cùng tôi bảo vệ công trình này cho con cháu mai sau, cho ngành nghệ thuật Topiary Việt Nam và thế giới.
Xin báo tin vui. Sau nhiều ngày cố gắng, nhà duối Topiary đang được phục hồi dần dần. Xem những ảnh cuối. Hy vọng nó sẽ được Hội kỷ lục Việt Nam xem xét và cho là ngôi nhà Topiary cắt tỉa bằng cây duối lơn nhất Việt Nam và thế giới.
BỆNH VIỆN UNG BƯỚU ĐÀ NẴNG 10/8/2017.
Lm ANTON TRƯỜNG THĂNG.
